Kiedy dziecko zaczyna mówić?
Nie ma z pewnością rodzica, który nie czekałby na pierwsze wypowiedziane ustami dziecka „mama”, czy też „tata”. Niecierpliwie pochylamy się nad maluszkiem i mocno akcentujemy te dwa słowa, w nadziei, że nasza intonacja przyniesie efekty i pociecha wkrótce sama ułoży głoski w wyjątkowe wyrazy określające najważniejsze osoby w życiu dziecka. Mowa człowieka rozwija się etapami, więc zanim nasz potomek wywoła nasze wzruszenie pierwszym, świadomym „mama” i „tata” czeka go praca związana z różnymi fazami rozwojowymi mówienia. Kiedy dziecko uczy się języka? Jak się z nami komunikuje nie wypowiadając pełnych słów, na co zwracać uwagę i jakie sygnały powinny wzbudzić naszą czujność?
Przede wszystkim słuch, czyli o roli dźwięków w okresie prenatalnym
Mowa dziecka ku zaskoczeniu wielu, swój początek ma jeszcze w życiu płodowym. Chociaż nasz maluszek przygotowujący się dopiero do przyjścia na świat nie używa narządów artykulacyjnych, to od czwartego miesiąca życia zaczyna reagować na dźwięki dobiegające z zewnątrz, których obecność ułatwi mu komunikację z rodzicami jeszcze na etapie ciąży. Słuch jest najistotniejszym ogniwem w rozwoju mowy-prawidłowo rozwinięty spełnia istotną rolę w procesie tworzenia i rozumienia słowa mówionego. Dzieci uczą się bowiem przede wszystkim poprzez naśladownictwo, toteż ważne jest by rodzice już od życia płodowego komunikowali się z dzieckiem, czytali, mówili oraz mu opowiadali, a ten nawyk kontynuowali od pierwszych chwil po narodzinach.
Rola krzyku i płaczu noworodka w rozwoju aparatu mowy
Pierwszy etap rozwoju mowy zaczyna się tuż po porodzie. Okres melodii, czyli płacz i krzyk dziecka jest nie tylko ekspansją emocji czy formą komunikacji z rodzicami i okazywaniem swojego niezadowolenia, ale pozwala noworodkowi na sprawne ćwiczenie aparatu mowy – przede wszystkim głosek a, o, u. Trwa kolejne trzy miesiące, aż nie zastępuje go etap głużenia, a następnie gaworzenia.
Ukryte komunikaty niewerbalne, czyli o znaczeniu głużenia i gaworzenia
Odpowiednie intonowanie tuż obok gestów czy mimiki jest jednym z ważniejszych rodzajów komunikacji niewerbalnej. I tak jak dorośli w tembrze swojego głosu mogą przemycić swoje emocje, nastawienie czy intencje, tak i niemowlę przy intonacji wznoszącej, czyli piskom, wysokim dźwiękom stara się zwrócić na siebie uwagę lub sygnalizować pozytywne odczucia. Ćwiczenie intonacji jest elementem gaworzenia, które pojawia się w okolicach 6 miesiąca życia. Gaworzenie poprzedza jeszcze jeden istotny etap, w którym maluch ćwiczy głoski gardłowe i tylnojęzykowe – jest to głużenie. Głużące dziecko robi to w sposób przypadkowy, a celem powtarzania zlepek głoskowych jak „agu”, „bwe”, „tli”, „kli” nie jest komunikacja z rodzicem. Niemowlę głuży bezwarunkowo, w przeciwieństwie do gaworzenia: to pojawia się najczęściej, kiedy dziecko jest w dobrym nastroju i czuje się bezpieczne. Często zdarza się, że do gaworzenia dochodzi, kiedy maluch nie ma towarzystwa (jest to tzw. gaworzenie samonaśladowcze). Warto podkreślić, że chociaż nasza pociecha wymawia słowa takie jak „mama” i „tata” lub „baba”, nie mają one charakteru intencjonalnego – są wymawiane zupełnie nieświadomie. Brak gaworzenia u siedmiomiesięcznego dziecka jest niepokojącym objawem, skłaniającym do konsultacji z logopedą. Ten etap mowy jest niezbędny do dalszego rozwoju języka, nie należy zatem zwlekać z konsultacją u specjalisty.
Etap wyrazu i zdania w mowie dziecka
Okres w którym maluch, z poznanych już w większości samogłosek i spółgłosek, będzie próbował wymawiać pełne wyrazy przypada na okolice jego pierwszych urodzin. Na tym etapie dzieci, które nie potrafią płynnie wymawiać trudnych słów zaczynają nadawać swoje własne nazwy zabawkom, rzeczom czy członkom rodziny. Rolą rodziców jest każdorazowe pozytywne wzmacnianie, czyli reakcja na wypowiedziane przez dziecko słowo. Zdanie pojawia się po kolejnym roku, kiedy jesteśmy już dumnymi rodzicami dwulatka. Może zdarzyć się zmiękaczanie niektórych głosek: „sam” na „siam”, ale taka tendencja stopniowo będzie zanikała ustępując miejsca poprawnemu mówieniu. Trzyletnie dziecko powinno mieć zasób około tysiąca słów i potrafić porozumiewać się przy pomocy zbudowania zdań oznajmujących i wykrzyknikowych.
Moje dziecko nie mówi, czyli kiedy zwrócić się o pomoc do logopedy?
Rozpoczęcie stymulacji mowy powinno rozpocząć się zawsze wtedy, kiedy brakuje ważnego etapu w rozwoju mówienia dziecka, warto sobie zdać bowiem sprawę, że każde opóźnienie wpływa na procesy rozwojowe dziecka. Specjalista oceni budowę narządów artykulacyjnych, oceni słuch malucha, sprawność małej motoryki czy nawet sposób przełykania i zaproponuje odpowiednią terapię poprzez zabawę. Nasze codzienne nawyki również nie pozostają bez wpływu na to, czy nasze dziecko będzie umiało prawidłowo mówić: utrudnia to długotrwałe używanie smoczka, który blokuje ruchy języka, czy kilkuletnie karmienie butelką. Do dziecka należy zawsze mówić prawidłowo, nie zdrabniając wyrazów.
